TWIZA PODCAST XXV, SAID BOUDDOUFT SPREEKT OVER ‘VERGETEN’ HISTORISCHE VROUWEN UIT NOORD-AFRIKA

Kharboucha: een legende uit Abda

‘Eens was er een sheikha met de naam Kharboucha. Ze vocht met haar liedjes tegen de wraakzuchtig kaid Aissa ben Omar. Zo begint de legende van Kharboucha die vooral bekend is bij Oulad Zid, een fractie van de stam Abda, omgeving Safi. Het is een tragisch verhaal over een vrouw die opstond tegen een machtige man uit haar stam: kaid Aissa ben Omar. De Franse legerleiding noemde deze man: grand caïd. Kharboucha noemde hem Aissatje.‘

Kharboucha leefde aan het eind van de 19^de eeuw in het Noordelijke gebied van Safi. Haar stamfractie Oulad Zid kwam in opstand tegen kaid Aissa Ben Omar wegens zijn corrupte handelwijze bij het innen van de stambelasting die opgelegd werd door de makhzen. Ben Omar heeft enorm veel geweld gebruikt om de opstand van Oulad Zid neer te slaan. Kharboucha heeft met haar gedichten/liederen het machtsmisbruik door de kaid afgekeurd en riep tegelijkertijd mannen van haar stamfractie op om ten strijde te trekken tegen deze Ben Omar. Veel van haar gedichten zijn verloren gegaan. Een paar zijn “ons” overgeleverd via orale overdracht.

In Noord-Afrika hebben vrouwen een belangrijke rol gespeeld in het behoud en de ontwikkeling van cultuur, taal en het erfgoed in het algemeen. Het is bekend dat mannen vooral de geschiedenis domineren terwijl in het verleden vrouwen bijna geen aandacht hebben gekregen. En bewust zijn ze door sommige imams uit het publieke domein weggehouden. Vrouwen moesten vooral binnenshuis blijven was de gedachte van deze mannen. De laatste 30 à 40 jaar is er gelukkig meer belangstelling gekomen voor de vrouwen en hun belangrijke rol in onze geschiedenis. Hun rol is even belangrijk geweest of zelfs nog belangrijker. Het begon met een handjevol academici en een enkele activistische vrouwelijke academicus zoals de bekende Marokkaanse sociologe Fatima Mernissi. Deze mensen hebben in dit proces een grote rol gespeeld.

Met Said gaan we praten over de rol van een aantal bijzondere en belangrijke (Amazigh) vrouwen in de Noord Afrikaanse geschiedenis. We zullen aan hem vragen waarom er geen of weinig aandacht is voor deze vrouwen? En wanneer en door wie is er langzaamaan in bijvoorbeeld Marokko steeds meer aandacht gekomen voor deze historische vrouwen? Kharboucha is bijvoorbeeld zo een vrouw. Dit was een van haar bekende bijnamen. Haar echte naam was Hedda. Er zijn veel liedjes (teksten) die in de vorige eeuw zijn bezongen door bekende Marokkaanse artiesten.

Andere belangrijke vrouwen die we gaan bespreken zijn Zaynab an-Nafzawiyyah, Assayida Alhorra en Fatima bint Muhammad Al-Fihriya alqouraychi (ommo albanin ofwel 'moeder der intellectuelen'). Er zijn uiteraard veel meer vrouwen. En hopelijk kunnen we binnenkort ook andere vrouwen gaan bespreken. Veel plezier met het luisteren naar de podcast!

Hier een vertaling van een deel van haar gedicht dat aan het begin van de podcast te horen is.

Ow dagen van tegenslagen

Ow dagen; Ow dagen

Dagen van duisternis en onrecht

En waar ben je Aïssatje

En waar is de eer en de grootheid (grandeur)?

Hoeveel mensen heb je geëlimineerd?

Hoeveel heren (van aanzien) heb je gekeeld?

Zonder redenen en zonder spijt

Oogsten heb je verbrand

De kuddes heb je geroofd

De vrouwen heb je als beesten (gesleept) behandeld

En ontelbare kinderen heb je wees gemaakt

Zowel de sheikh, als de geleerde en zelfs de dorpsleider (mekaddem)*

Allen hebben zich aan jou onderworpen

Ow waar ben je Aïssatje?

En waar is de eer en de grootheid?

Je hebt je misdragen en mensen teleurgesteld

Je dacht dat kaid-zijn eeuwig is

In jouw dagen heeft het ‘Goede’ geen eer

En de (schapen)** duvelstoejagers zet je voorop

Lazer op Aissa ben Omar: kadavereter, moordenaar van zijn broers, de pleger van zondes (hij die haram (het verbodene) halal maakt (toestaat).

* Sheikh en Mekaddam zijn assistenten van een kaid. In plaats van ‘geleerde’ (Alam) zeggen sommigen äbd en bedoelen ze ‘de slaaf’. Maar een slaaf “behoorde” tot zijn heer en hoefde niet te worden onderworpen.

** het woord Arräwani is afgeleid van Arraï, herder, en arräwani’s is het vee wat de herder bewaakt/hoedt. Hier wordt schapen gebruikt al is het letterlijk niet juist.

De liederen van Kharboucha werden gezongen door o.a. Abdallah L' Bidaoui, Haja El Hamdaouia, (verleden) en (nu) Soukaina Fahsi die zelf afkomstig is uit Abda. Voor het gebied van Abda, zie de kaart.

Bronnen: 

Contes Abda du Maroc, Hamid Moqadem, Casablanca,1991

Sultanes, de macht van vrouwen in de wereld van de islam, Fatima Mernissi, De Geus, 1992

Femmes politiques au Maroc, Osire Glacier, 2013

Zaynab, reine de Marrakech, L’épopée d'une femme hors du commun, Zakya Daoud, 2021

The Lioness of Morocco, Julia Peczynsky en Horst Drosten, 2013

Voices of Resistance, Oral Histories of Moroccan Women, Baker Alison, 1998

Tijdschrift Amal, nr 13/14, 1998

Diverse nummers van het tijdschrift Zamane

الوصايا المغدورة للشاعرة خربوشة ,شعيب حليفي

De Twiza podcast is te beluisteren via:
- Soundcloud
- Spotify
- Google Podcasts
- ITunes